«Քաղաքականության մեջ մարդիկ խելք, տրամաբանություն պիտի ունենան»

«Իրատես de facto»-ի զրուցակիցն է հայտնի գործարար ԲԱՐՍԵՂ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆԸ:

Շատերը ճանաչում են ԲԱՐՍԵՂ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆԻՆ, շատերը լսել են կամ գիտեն նրա մասին: Այս հարցազրույցը, որին նա համաձայնեց մեկ տարվա լռությունից հետո` ի պատիվ կանանց և գեղեցկության տոնի, դիմանկարի փորձ է, դիմանկար մի մարդու, որ բոլորել է 60 տարին և շարունակում է աշխարհին նայել բարի ու լուսավոր հայացքով: Հարցազրույցի պայմանը մեկն էր` չշոշափել քաղաքական հարցեր, որոնց անդրադառնալը չի բացառվում աշնանը:

-Ձեր կարծիքով` Դուք ո՞վ եք:
-Աստծո արարած Բարսեղ Բեգլարյանը:
-Ի՞նչ է դա նշանակում:
-Ոչինչ:
-Դա ամե՞ն ինչ նշանակող ոչինչն է:
-Հայտնի ավանդազրո՞ւյցն եք ակնարկում: Գուցե: Բացի այդ` ամեն ինչ, թե ոչինչ, որոշում են նաև մարդկային փոխհարաբերությունները:
-Ի՞նչ գիտեք Ձեր մասին, որ ուրիշները չգիտեն:
-Երբ երիտասարդ էի, ասում էի` շատ կսիրեմ այն մարդուն, ով ինձ մինչև վերջ կճանաչի, համոզված, որ մարդուն մինչև վերջ ճանաչելն անհնարին է: Բնականաբար, արդեն հասուն տարիքում հասկացել եմ, որ ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչ ենք մենք ու ինչ ծրագիր է մեր մեջ դրված: Արդյո՞ք 25 տարեկան Բարսեղը ճանաչել է 60 տարեկան Բարսեղին: Իհարկե` ոչ, պատկերացում անգամ չուներ, թե ինչպիսին կլինի: Արդյո՞ք այսօր ես գիտեմ` ինչպիսին կլինեմ մի քանի տարի հետո:
-Դա կատարելության ճանապա՞րհն է:
-Մարդու էությունն է, որ պետք է անընդհատ կատարելագործվի: Աստծո ամենամեծ ծրագիրն է, որ մարդ արարածն անընդհատ պետք է որոնի ու գտնի իրեն` ավելի ու ավելի լավը, լրիվության ու ոչ լրիվության մեջ: Ես մասնագիտությամբ մաթեմատիկոս եմ, և ինձ համար դա շատ կարևոր է: Կա լրիվության ու ոչ լրիվության հասկացություն: Լրիվությունն ամբողջությամբ կյանքն ավարտին է հասցնում:
-Մաթեմատիկան աշխարհը բացատրո՞ւմ է:
-Իմ կարծիքով` մաթեմատիկան է գիտությունների գիտությունը, թեպետ ոմանք համարում են փիլիսոփայությունը: Բայց որևէ բնագավառում հաջողության հասած մարդը սովորաբար որոշակի մաթեմատիկական մտածողություն է ունենում: Մաթեմատիկայի տարրերը կան բոլոր գիտությունների մեջ, խնդիրն այն է, թե ամեն մեկը մաթեմատիկական ի՞նչ ունակություններ ու տրամաբանություն ունի: Բնական է, նաև, որ ամեն ինչ չէ, որ տրամաբանությունն է որոշում, բայց մաթեմատիկայի մեծ դերակատարությունը կյանքում փաստ է:
-Հարցս կանխեցիք` կյանքում ամե՞ն ինչ է տրամաբանության ենթակա:
-Իհարկե` ոչ, եթե կա աստվածային սերը, մնացածն ածանցյալ է:
-Գուցե սերը հենց բարձրագույն մաթեմատիկա՞ է:
-Մաթեմատիկայով չես կարող սերը բացատրել, երևի թե միայն սերը տրամաբանության չի ենթարկվում:
-Ինչո՞ւ:
-Չգիտեմ:
-Այդ դեպքում էլ` ամեն ինչ տրամաբանական է, պարզ` սկսվում է, տևում, հետո` վերջանում:
-Սերը վերջ չունի: Պատահական չի ասված` Աստված սեր է, եթե մարդն Աստծուն չի ընդունում, չի կարող հայրենիքը սիրել իր ծնողներին, իր զավակներին, իր քաղաքը, տունը, փողոցը, ընկերներին, գործը: Չի կարող սիրել ինքն իրեն:
-Մեր ժամանակներում ի՞նչ է նշանակում սիրել հայրենիքը:
-Չկա բանաձև, խիստ անհատական է:
-Դա լա՞վ է, թե՞ վատ:
-Մի՛ դատիր, որ չդատվես, Աստծո օրենքն է: Առաքինությունների տարբեր կատեգորիաներ կան` բարություն, մեծահոգություն, ներողամտություն, հեզություն, խոնարհություն. մեկն ունի, մեկը չունի: Ինչպե՞ս կարող ես ասել` լավ է, թե վատ: Աստծո տվածն է, տարբեր մարդիկ տարբեր տարիքներում տարբեր են լինում:
-Այնուամենայնիվ, ի՞նչ է նշանակում սիրել հայրենիքը:
-Պատրաստ լինել կյանքը զոհաբերելու ավելի բարձր արժեքների համար` քո ծնողի, քո սիրած էակի, քո երկրի համար, որի ծնունդն ես:
-Իսկ եթե զոհաբերության անհրաժեշտություն չկա՞:
-Չկա՞, ավելի լավ, ուրեմն ազնվորեն քո գործը կատարիր և խղճիդ դեմ ոչինչ մի արա:
-Այդքան պա՞րզ:
-Պարզ հնչում է, իրականում բարդ է: Բառերով ամեն ինչ կարելի է ասել, բայց արդյո՞ք ասվածը գործ դառնում է: Խոսքի մակարդակում շատերը կարող են լավ ճառել, բայց մարդուն գնահատում են իր կյանքի անցած ուղիով` իր արածով ու չարածով:
-Ժամանակը Ձեզ համար ի՞նչ է նշանակում:
-Մարդ արարածը եռաչափ տարածության մեջ է, և ինձ համար միշտ հարց է եղել` կա՞ քառաչափ տարածություն: Չորրորդ չափում կա՞, թե՞ ոչ: Այս դեպքում հեշտ է ասել, որ կա` պատկերացրեք X, Y և Z կետերը տարբեր ժամերի և կտեսնեք, որ տարբեր դրսևորումներ ու ֆունկցիաներ ունեն:
-Հոգու ժամանա՞կն է չորրորդ չափումը:
-Որևէ երևույթի գոյության: Ժամանակը տարածաչափության չորրորդ չափիչն է: Այդ դեպքում ժամանակը բացարձակ մեծություն է ու փոփոխական չէ:
-Բարձրագույն մաթեմատիկան քաղաքականության մեջ դեր ունի՞:
-Այո, քաղաքականության մեջ մարդիկ խելք, տրամաբանություն պիտի ունենան, պարտադիր չէ, որ մաթեմատիկոս լինեն, համենայն դեպս, որոշակի մաթեմատիկական ունակություններ չունեցող մարդը չի կարող քաղաքականության մեջ շատ առաջ գնալ: Մասնագիտությամբ կարող են լինել ռեժիսոր, պատմաբան, տեխնոկրատ, բայց մաթեմատիկական մտածողություն պիտի ունենան:
-Քաղաքականությունը հաշվա՞րկ է սիրում, թե՞ անակնկալ:
-Քաղաքականությունը միանշանակ հաշվարկ է, բայց հաշվարկելը բոլորին տրված չէ: Հարց է` առաջնորդները ծնվո՞ւմ են, թե՞ ստեղծվում: Իմ խորին համոզմամբ` ծնվում են, ընդհանրապես առաջնորդները և աշխարհի խոշոր գործիչները Աստծուց են, առանց Աստծու նրանք չեն կարող գործել:
-Իսկ անհրաժեշտ պահին, անհրաժեշտ տեղում անհրաժեշտ մարդու ներկայության թե՞զը: Ասենք` պորուչիկ Նապոլեոնի` Ֆրանսիայի կայսր դառնալը:
-Դուք կարծում եք` պատահականությո՞ւն էր: Բնավ: Հովվի պարսատիկով որդին դառնում է Դավիթ թագավոր ու մեծ փիլիսոփա: Պատահաբա՞ր: Աստծո ձեռքը վրան էր` դարձավ: Իսկ անհրաժեշտ պահին, անհրաժեշտ տեղում անհրաժեշտ մարդու ներկայության թեզը մարդկանց հնարածն է:
-Երբևէ չե՞ք մտածել քաղաքականություն մտնել:
-Միշտ էլ մտածել եմ, բայց քաղաքականություն մտնելը մտածելով չի լինում: Եթե քաղաքական գործիչ լինեի, քաղաքականության մեջ կլինեի: 88 թվականից բոլոր հայերը քաղաքականության մեջ են: Պատկերացնո՞ւմ եք մի երկիր, որ հազար տարուց ոչ պակաս չունի անկախություն և հանկարծ սկուտեղի վրա նրան անկախություն են մատուցում: Ամբողջ ժողովուրդը սկսում է զարթոնք ապրել, այդ զարթոնքի մեջ բնական է, որ քաղաքականությունը` լինելով ամենաբարդ ասպարեզը, ներառելով մշակույթ, գիտություն, պատմություն, բիզնես, թվում է բոլորին հասանելի: Դուք Նապոլեոնի անունն եք տալիս, բայց Նապոլեոն կայսեր ու Դավիթ թագավորի նման անհատները հարյուր, եթե չասեմ հազար տարին մեկ են գալիս: Հայ ազգը արդյոք ունեցե՞լ է, ունի՞ կամ կունենա՞ այդպիսի քաղաքական գործիչ:
-Կենսատարա՞ծք է պետք` մասշտաբի խնդի՞ր է:
-Երևի: Համենայն դեպս, Բալզակը, Գյոթեն, Դոստոևսկին, Չեխովը չէին կարող փոքր երկրի ծնունդ լինել:
-Կարող էին:
-Կարող եք ասել` Թումանյան է ծնվել, Իսահակյան, Չարենց, նրանք տաղանդավոր մարդիկ են, բայց Դոստոևսկի, Բալզակ, Գյոթե չեն: Խնդիրը ոչ թե տաղանդի, օժտվածության մեջ է, այլ լայն հասարակական գործընթացների, տրամադրությունների արտահայտման: Այդպիսի մարդիկ փոքր երկրներում կարող են ծնվել, բայց մեծ չեն դառնում: Հայաստան, Վրաստան, Բելգիա, Հոլանդիա, Ավստրիա` ուր ուզում է լինի: Միջավայրն է ծնում հզոր գործչին:
-Նորվեգիան մեծ երկի՞ր է, կամ Ավստրիան, որ Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր գրողներ ունեն:
-Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր լինելը դեռ չի նշանակում, որ գրողը մեծ է: Նոբելը հրաշալի մտահղացում է ունեցել` խրախուսել գիտնականներին, գրողներին, բայց սահմանել է մրցանակն ու հեռացել, իսկ հիմա այդ մրցանակը քաղաքականացվում է և դժվար է իրական գնահատական համարել: Գյոթեն, Բալզակը, օրինակ, Նոբելյան մրցանակակիր չէին, նրանց այդ մրցանակը պետք էլ չէր, եթե նույնիսկ նման մրցանակ լիներ:
-Այսինքն` մեծ գրող դառնալու համար երկիրդ պետք է մեծ լինի, գաղափարդ, ասելիքդ ու ընթերցողներիդ դաշտը:
-Շատ պայմանական է «մեծ գրող» հասկացությունն ինքը. Սևակը, Թումանյանը, Բակունցը մեծ գրողներ են, բայց համաշխարհայի՞ն են: Այո, միջավայրը որոշիչ է: Ինչպե՞ս կարող է, օրինակ, Հայաստանում Քըրքորյան, Գյուլբենկյան կամ Մանթաշով բիզնեսմեն լինել: Մարտի 3-ին Մանթաշովի ծննդյան օրն էր, նա մեր մեծագույն գործարարներից ու բարերարներից մեկն է, բերնեբերան նրա մասին ժողովրդի մեջ մինչև հիմա պատմում են: Հայաստան, Վրաստան, Ադրբեջան, Ռուսաստան` նրա համար փոքր են եղել, սկսել է Անգլիայի, Գերմանիայի, Հոլանդիայի հետ առևտուր անել: Իր ժամանակի այդ աշխարհագրությունը պատկերացնո՞ւմ եք:
-Հիմա ի՞նչ: Մեր ազնիվ ցեղը գնա-կորչի՞:
-Մեր ցեղը երբեք չի կորչի, որովհետև մենք Աստծո ընտրյալ ազգ ենք:
-Շատ բարձրագոչ չի՞ հնչում:
-Մենք ընտրյալ ժողովուրդ ենք: Համեմատեք աշխարհի մյուս ժողովուրդների հետ և հաշվեք` մեծ ու հզոր պետությունների մեջ իր տեսակարար կշռով հայ ժողովուրդը ո՞ր տեղում է իր հայտնի մարդկանցով:
-ՈՒրիշ չափանիշ էլ կա` այդքան ժողովուրդների մեջ հայ ժողովուրդն ինչպե՞ս է ապրում:
-Այո, Դուք հաստատում եք իմ ասածը. ինչքան ժողովուրդներ այսօր չկան, ինչքան մեծ ու հզոր ժողովուրդներ կան, որ պետություն չունեն, իսկ մենք ունենք: Հայաստանը հազարամյակների ընթացքում գոյատևեց և այսօր պետականություն է կառուցում: Իր ուրույն դեմքն ունի:
-Իսկ ասելիք ունի՞: Ընդունեք, որ հազարամյակների պատմություն ունեցող ժողովուրդները նաև ծերանում են` երիտասարդ ժողովուրդների համեմատությամբ:
-Մենք հաճախ ենք ասում Եվրոպա` քաղաքակրթությունների կենտրոն, բայց պիտի հասկանանք, որ արևմտյան արժեքների պատրանքներն անցողիկ են, հայ ժողովուրդը, հայոց պետությունը պետք է ունենա իր ուրույն վերաբերմունքը: Կրթության բնագավառում: Սպորտի: Տնտեսության: Մշակույթի: Հայ ժողովուրդը չպետք է կցորդ դառնա խոշոր պետությունների անգիր արած գաղափարներին: Հայ ժողովուրդը ինքը կարող է առաջնորդ ու առաջատար լինել, այս փոքրիկ պետությունում կարող են ծնվել մեծ գաղափարներ: ՈՒղղակի մենք պետք է քաջություն ունենանք և եվրոպական հորձանքի գիրկը չընկնենք: Եվրոպական արժեքները շատ դրական ու կարևոր ուղենիշներ ունեն, բայց կա և շատ բացասականը: Հերիք չէ միասեռականների ամուսնություններն են թույլատրվում, հիմա էլ նրանց թույլ են տալիս երեխաներ որդեգրել, որ անթույլատրելի է բոլոր հարթություններում: Մենք պիտի կարողանանք ամբողջ աշխարհին ապացուցել, որ մարդկության ու պետության հիմքը ընտանիքն է: Ընտանիքը սուրբ հասկացություն է: Դա Եվրոպան էլ է քաջ գիտակցում, բայց երկրորդ պլան է մղում: Ամուսնությունն ընդհանրապես պիտի լինի շատ ամուր ու խոր հիմքերի վրա, որոնք բացառեն բաժանության հավանականությունը: Մեր ավանդական արժեքները մենք պիտի վերականգնենք: Պետության հիմքը ամուր ընտանիքն է:
-Ձեր կարծիքով` այս պահին Հայաստանի Հանրապետության առաջին երեք կարևոր խնդիրները որո՞նք են:
-Կարևորը չի կարող առաջին երեք կամ երկրորդ երեք լինել, կարևորը կարևոր է` առանց համարակալման: Կարևորը երկրի անվտանգությունն է, բարոյահոգեբանական մթնոլորտի բարելավումը, հավատը, ապագայի նկատմամբ հավատը:
-Հայաստանի տնտեսության կառուցվածքը զարգանալու, ուժեղ երկիր դառնալու հնարավորություն տալի՞ս է:
-Հայ մարդու բախտն իր ձեռքում է: Ճակատագիր հասկացությունը ես չեմ ընդունում: Մենք չպետք է հույսներս ուրիշների վրա դնենք: Հազարավոր դոնոր կազմակերպություններ մեզ ֆինանսավորում են, իսկ որևէ հարուստ ուզո՞ւմ է, որ աղքատը հարստանա: ԱՄՆ-ն ուզո՞ւմ է, որ մենք լավ ապրենք: Եվրոպան ուզո՞ւմ է: Մենք մեր լավն ու վատը պիտի իրարից տարբերենք: Հայաստանը կարող է կարգին, լուրջ պետություն դառնալ:
-Իսկ բնական հարուստ պաշարների, ցամաքային հաղորդակցուղիների բացակայությո՞ւնը:
-Ամեն ինչին էլ կարելի է արդարացում գտնել: Ես կարծում եմ, որ մենք այնքան ծանր օրեր ենք հաղթահարել, որ կարող ենք ելքեր գտնել: Ժամանակ է պետք: 20 տարեկան պետությունից մի պահանջեք այն, ինչին այլ պետություններ հարյուրամյակներում են հասել: Պետության կայացումը խաղ ու պար չէ:
-Մենք չենք կարող աշխարհից կղզիանալ, բայց մեր սահմանների մեջ ներփակված` մենք ստեղծում ենք տնտեսություն, որ ոչ միայն ինքնաբավ չէ, այլև իր քաղաքացուն վերածում է սպառողի, մենք արտադրող ազգից վերածվել ենք կամ վերավաճառողի, կամ սպառողի: Արդյո՞ք այդ ճանապարհը զարգացման երաշխիք է տալիս պետությանն ու իր քաղաքացուն: Արդյո՞ք դա չէ իր երկիրը շատ սիրող, բայց իր երկրում իրեն ավելորդ զգացող մարդու հեռանալու պատճառը:
-Ոչ, ոչ և նորից ոչ: Նախ և առաջ` ուզեք, թե չուզեք` մենք պիտի ինտեգրվենք համաշխարհային կազմակերպություններին, դա բնական ու անխուսափելի գործընթաց է` գլոբալացում, միգրացիա և այլն, և այլն: Երբ մարդ արարածն ինքը ծույլ է, երբ մարդուն չես աշխատեցնում, նրանից ի՞նչ ես ուզում:
-Աշխատելու հնարավորություն տալ է պետք:
-Աշխատելու հնարավորություն կա, ամբողջ խնդիրն այն է, որ մարդիկ միանգամից են ամեն ինչ ուզում, քչից սկսել չեն փորձում, սիրում են իրենց անհաջողությունների պատճառներն ուրիշներին համարել: Մեր ժողովրդի մեջ մի վատ հատկություն կա` որտեղ հաց, այնտեղ կաց: Դա ոչ այսօր է սկսվել, ոչ այսօր է վերջանալու: Րաֆֆու «Խաչագողի հիշատակարանը» հիշեք` թափառել ամբողջ աշխարհում` մի կտոր հացի համար: Վատ է, ընդհանրապես Հայաստանից հեռանալը շատ վատ է` թե գնացողների, թե մնացողների համար, իհարկե, ամեն ինչ պետք է անել դեմն առնելու համար: Բայց իրողություններ կան, որ մեզնից անկախ են տեղի ունենում: Ցավոք, նյութապաշտությունը շատ է, մատերիան միշտ առաջնային է, կեցությունն է որոշում գիտակցությունը: Բայց ես կարծում եմ, որ ոչ միայն հացիվ, այլև բանիվ: Եվ այս տեսակետն է գերիշխելու օրեցօր ավելի:
-Փաստորեն` Դուք խնդիրն ավելի շատ տեսնում եք բարոյահոգեբանական դաշտում, քան աշխատաշուկայում, այո՞:
-Միանշանակ:
-Պետությա՞ն խնդիրն է մթնոլորտը փոխելը, թե՞ հասարակությունը պիտի ինքնամաքրվի:
-Միասին: Պատկերացնում եք` Հայաստանն անկախանում է ու մտնում պատերազմի մեջ և, փառք Աստծո, հաղթում է: ՈՒ` անմիջապես պահանջողի դերում ենք հանդես գալիս, ուզում ենք բոլորս լավ ապրել: Հե՞շտ է այս հզոր բանակը պահել այս տարածաշրջանում, չէ՞ որ շատ կարևոր է անվտանգության խնդիրը: Չորս հարևաններից երկուսի հետ թշնամական են մեր հարաբերությունները: Բարոյահոգեբանական մթնոլորտը Հայաստանում շատ ցածր մակարդակի վրա է: Ինչքան կարելի է վատը մատնանշել ու լավը չտեսնել: Մարդ կա ոսկու մեջ էլ ուզում է փուչ տեղեր գտնել, մարդ կա աղբի մեջ էլ ուզում է ռացիոնալ հատիկ գտնել: Երկրում բարոյահոգեբանական մթնոլորտը իրոք պետք է փոխել, և շատ մեծ դերակատարում ունի մեր մտավորականությունը:
-Ի՞նչ պիտի մտավորականությունն անի:
-Ինքը պիտի որոշի ինչ անելը: 70 տարի ապրել ենք մի երկրում, որտեղ խաչ ենք քաշել հավատի ու Աստծո վրա, հետո միանգամից ոչ միայն հավատի վերադարձ, այլև աղանդների... Ժամանակ է պետք, ժամանակն ամենաճիշտ ճանապարհն է, համբերություն է պետք, որ տալիս է իր պտուղները:
-Տրամաբանորեն համաձայն եմ, բայց ի՞նչ անեն նրանք, ովքեր ապրում են այսօր, ում կյանքի ժամանակը հիմա է, ովքեր համբերելու ժամանակ չունեն:
-Ամեն մարդ ինքն է կերտում իր ներկան ու ապագան, ոչ ոք ուրիշի ճակատագրի տերը չէ: Եթե մարդը հույսն իր վրա չի դնում, մեծ հաջողություն չի ունենա:
-Ձեզ համարո՞ւմ եք հաջողության հասած մարդ:
-Այո, ես շատ ինքնաբավ մարդ եմ, գոհ եմ Աստծուց և բախտավոր եմ իմ ընտանիքի ու իմ ընկերների շրջապատում:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ
Հ. Գ.- Հարցազրույցը շոշափում է բազում թեմաներ, և չի բացառվում առաջիկայում առավել մանրամասն անդրադարձը թե՛ այս, թե՛ ածանցյալ խնդիրների:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ